Het beste composttoilet moet nog worden uitgevonden

Niets leek beter binnen de kringloopgedachte te passen dan het composttoilet. Maar de kringloopgedachte is integraal ketenbeheer geworden en het ideaal van kleinschaligheid is niet langer heilig. Hoe staat het de ontwikkeling van het composttoilet? Voldoet de milieuvriendelijke poepdoos aan de moderne eisen? 

De Zweedse compostplee-fabrikant Clivus Multrum heeft haar concept een paar jaar geleden helemaal omgegooid. Van een mankement is een nieuw werkingsprincipe gemaakt. Clivus beweerde dat er bij normaal gebruik geen vocht onderin de container blijft staan. Al jaren melden gebruikers echter dat dat wel gebeurt.  Nu heeft Clivus onder de container een  lekbak geplaatst waar het vocht naar toe kan en het de compostering niet meer kan verstoren. Nu de vochtafvoer is geregeld plaatst Clivus bovendien een sproei-installatie boven de rottende massa. Eerder beweerde Clivus dat de hoop bij normaal gebruik zelden te droog werd.  Het overtollig vocht met daarin een groot deel van de voedingstoffen loopt vanaf de lekbak automatisch naar tuin, grijswaterzuivering of riool. Dit vocht moet volgens Clivus worden beschouwd als het belangrijkste eindproduct van het composttoilet. Eerder was dat uiteraard de compost zelf. Bij alle systemen die wij hebben gezien wil deze er echter niet in rijpe vorm uitkomen. Ook heben de nieuwe modellen niet langer de schuine bodem waar Clivus zijn naam aan heeft te danken.  In het oorspronkelijk concept moest de hoop langs deze helling richting uitgang glijden. Dat gebeurden in de praktijk niet, waardoor het legen van het toilet een probleem vormde. Nu de helling ontbreekt zal het legen van het toilet minstens zo lastig zijn. Over de wijze van legen doet Clivus geen mededeling. Nog steeds is het nodig de container in een kelder of grote put te plaatsen wat inpassing erg duur maakt. 

Aan de Compact Composteur, het systeem van de Twaalf Ambachten, is de laatste jaren niet veel meer gesleuteld. Goed nieuws is dat niet. Het lijkt erop dat Sietz Leeflang het systeem stilzwijgend heeft afgeschaft: er is geen promotie meer. Ingenieuze kantelsystemen, tussenschotten, drainagebuizen en roermechanismen ten spijt: een wegrottend mengsel van poep, urine, stro en toiletpapier blijkt zich te gedragen als een kluwen die steeds weer plakkeriger, klonteriger, droger of natter is dan de ontwerpers zich hadden voorgesteld. De Compact Composteur wordt alleen nog geschikt geacht voor de echte freaks. 

In het nieuwe systeem van Sietz worden grijs en zwart water niet langer  gescheiden. Sietz is weer terug bij het aloude spoeltoilet. Het afvalwater loopt via een septictank naar een rietmoerasje: het helofytenfilter. Het gezuiverde water wordt opnieuw gebruikt voor toiletspoeling. Een mooi kringloopsysteem dat inmiddels op tientallen plaatsen bij boerderijen en afgelegen woonhuizen prima werkt. Er zijn geen vliegen, er is weinig onderhoud, en de waterbesparing voor toiletspoeling is honderd procent. Helaas is er geen compost. 

Tot slot is er nog de mini-composteur van Bureau Ecostad. Dit systeem is in iedere toiletruimte inpasbaar, zij het dat de vloer zo'n veertig centimeter omhoog komt. Tegen de verwachting in functioneren de drie toiletten van dit type bij ecoproject Het Groene Dak in Utrecht redelijk tot goed. Eerst was er veel vliegenoverlast, maar die stabiliseert zich op dezelfde manier als bij de Clivus Multrum. Ook verloopt de compostering goed, ondanks de kleine bak. Nadelen is dat het systeem snel overbelast is, en het geheel een doe-het-zelf uiterlijk heeft. De prijs ligt vrij hoog. Verder ontsnapt er voor stadse mensen nog altijd wat te veel boerderij-lucht. 

Het composttoilet is verre van optimaal. Er zijn op dit moment in Nederland hooguit 45 'werkende' toiletten. Meer onderzoek zou de ontwikkeling ten goede komen. Minstens zo belangrijk is een kritische opstelling van producenten of importeurs. Mankementen worden dikwijls pas onderkend nadat de zogenaamde oplossing is gevonden. 

Nawoord (2004): vele jaren later is gebleken dat geen van de systemen goed functioneren. Alle systemen zijn uiteindelijk ten onder gegaan aan minstens een van de volgende onuitroeibare problemen: vliegen, geen goede compostering, stank, en een teveel aan onderhoud.  
Verder wil ik u van harte afraden zaken te doen met de importeur van Clivus Multum. Dit is het bedrijf Ecosave van D. Vandy te Biddinghuizen. Over het mislukken van het Clivus-experiment van ecoproject Het Groene Dak te Utrecht kunt u terecht op www.groenedak.nl. 

Michèl Post

Een iets andere versie van dit artikel verscheen in het tijdschrift van De Kleine Aarde
Lentenummer 1996 -  - bladzijde 18