Met lege handen kom je het verst

Economisme

Milieuvervuiling en uitbuiting van mensen en dieren zijn er volop. Ze maken het leven stukken minder leuk en voor sommigen zelfs ondraaglijk. Ik vind het fantastisch dat er flink wat mensen zijn die daaraan iets willen veranderen. Ook lijkt het me goed om daarbij op zoek te gaan naar oorzaken, zodat je de ellende effectief kan gaan aanpakken. Rondom Tamtam zie je een hoop mensen die in de economie een aangrijpingspunt gevonden denken te hebben om vat op de zaak te krijgen. Maar wat er tot nu toe over economie is gezegd en geschreven geeft mij eerder het gevoel greep te verliezen. Wat naar mijn mening te weinig wordt benadrukt is dat aan elke economie gedrag van individuen ten grondslag ligt. Door alles in geld en andere economische termen uit te drukken blijft slechts een kwantitatief beeld van de werkelijkheid over. Als voorbeeld van zulk economistisch denken het volgende:

Bij Strohalm wordt geredeneerd dat een belangrijke oorzaak van de milieuproblemen is te vinden in de hoge prijs van arbeid in vergelijking met de prijs voor grondstoffen. Die hoge prijs werkt in de hand dat bedrijven gaan bezuinigen op arbeid, wat dan weer leidt tot mechanisatie en grootschaligheid. Ook wordt daardoor gekozen voor wegwerp- verpakkingen en artikelen om zodoende onderhoud, reparatie en service tot een minimum te kunnen beperken. Ik kan die redenering op zich goed volgen. Waar ik het echter niet mee eens ben is dat die dure arbeid een op zichzelf staande oorzaak zou zijn. Want die heeft volgens mij ook weer een oorzaak. Die lonen zijn niet willekeurig vastgesteld. Veel mensen WILLEN dat de lonen hoog zijn zodat ze navenant veel kunnen consumeren. En de lonen KUNNEN hoog zijn omdat er aan (o.a.) die consumptie veel verdiend wordt. Dure arbeid is een afspiegeling van de manier waarop mensen leven: consumptief. Bij dat laatste ligt volgens mij de oorzaak. Door het over dure arbeid te hebben maak je het probleem volgens mij te abstract en gaat het niet meer over de oorzaken. Het lijkt me veel verhelderender om het direct over het gedrag van individuen te hebben en de gevolgen daarvan in de wereld. Mijn stelling is: tegenover ieder maatschappelijk probleem staat als oplossing een bepaald gedrag van individuen dat kan veranderen.

Met lege handen
Met geld zou ik allerlei prachtige dingen kunnen laten gebeuren. Uitgestrekte gebieden opkopen en bestemmen tot natuurgebied. City-vorming tegengaan door kraakpanden tegen marktprijzen op te kopen. Toch weet je dan nooit of de mensen die daar bij betrokken zijn er wel echt achter staan. Als je dingen weet te bereiken zonder geld (en voor het bereiken van iets zonder geweld gaat hetzelfde verhaal op) weet je dat wel. Met lege handen kom je het verst. Dat lukt alleen als mensen gaan nadenken over hun gedrag en gaan proberen om dat af te stemmen op wat het beste is voor de hele aarde. Als iedereen volop bezig is met samenwerken zal niemand meer bang zijn om tekort te komen. Mensen zouden geld vergeten. Zelfs aan ruilen wordt niet meer gedacht. Over een economisch systeem hoeft dan niet meer nagedacht te worden.

Macht toeschuiven
De manier waarop met het onderwerp economie wordt omgegaan is dikwijls niet erg anarchistisch. Pleiten voor andere economische omstandigheden of maatregelen is op de stoel van de wetgever of van beleggers gaan zitten. Daar energie in steken levert volgens mij weinig of geen ideeën op waarmee je zelf tot handelen kunt komen. Bovendien ga je er dan vanuit dat zij een bepaalde macht zouden bezitten. Als ze al ‘macht’ hebben dan wordt die hen volgens mij voor het grootste gedeelte toegeschoven door het consumptieve en niet-zelfbepaalde leven dat veel mensen er op na houden.

Hoe verandering te bereiken
Voor alle situaties waarin sprake is van milieuvervuiling en uitbuiting van mensen en (andere) dieren kunnen we laten zien hoe die is terug te voeren op het gedrag van individuen. En laten zien welke alternatieven er zijn door die zelf in praktijk te brengen. Hierin liggen volgens mij onze mogelijkheden. Een probleem is dat mensen over het algemeen weinig openstaan voor kritiek. Veel mensen houden er een leefwijze op na die ze lang niet in alle aspecten kunnen verantwoorden naar anderen en vatten kritiek snel op als moralistisch. Diepgaandheid wordt uit de weg gegaan maar dat kan volgens mij nooit de leukste manier van leven zijn. Het moet dan ook niet moeilijk zijn om ook dat aan te kaarten.

Michèl Post

Dit artikel is eerder gepubliceert in de TamTam-krant rond het congres TamTam naar een ander economie (1990)