Cursus Leembouw in Het Groene Dak Utrecht

	Leembouw

Leembouw in Het Groene Dak (zomer 1993)

Neem ook een kijkje op deze pagina om te zien hoe het jaren later allemaal mis ging.

Afbeelding 1 - Overzicht project Het Groene Dak Utrecht Voordorp.

Overzichtstekening in perspectief van Het Groene Dak: een ecologisch woningbouwproject in Utrecht (Voordorp) bestaande uit 40 huurwoningen en 26 koopwoningen

De kleine afbeeldingen zijn links naar grotere afbeeldingen.

	Afbeelding 2 - Projecthuis bij aanvang leembouw 01-06-1993. Voor het bouwen met stroleem is een houtskeletbouwconstructie vereist. Strolemen wanden zijn namelijk niet dragend. Er is voor stroleem gekozen vanwege de goede warmte isolatie. De wanden zijn 40 dik geworden en hebben een R-waarde van 2,5.
	Afbeelding 3 - Tarwestroberg als ingrediënt voor stroleemtechniek. Stroleem is een mengsel van stro en leem. Gekozen is voor tarwestro omdat dit een stevige strosoort is. Ook is het goed om voor stro met lange halmen te kiezen. Hoe langer het stro des te groter is het verband binnen de muren.
	Afbeelding 4 - Vermengen van leem met water met stukadoorsmixer De leemgrond wordt met water vermengd. Op deze dia gebeurt dat in een cementkuip met behulp van een stukadoorsmixer. Een tamelijk arbeidsintensieve methode.
	Afbeelding 5 - Horizontale dwangschroefmenger (mortelmolen) voor mengen leem met water. Het mengen van leemgrond met water kan ook met een horizontale dwangschroefmenger. Door het mengen ontstaat de dunne leempap.
	Afbeelding 6 - Uitspreiden van stro op mengvloer Vervolgens wordt op een speciaal hiervoor ingerichte mengvloer een laag stro uitgespreid.
	Afbeelding 7 - Overgieten van stro met leempap. De leempap wordt met emmers over het stro uitgegoten. Ongeveer 4 emmers leempap op 5 kg stro.
	Afbeelding 8 - Omscheppen met de riek om stro en leempap goed te vermengen. Met de riek wordt het stro vervolgens omgeschept zodat leempap en stro goed mengen. Er onstaat een mengsel dat op mest lijkt. Alle stro moet nat zijn.
	Afbeelding 9 - Houtskeletbouwwand met doorkijkje in de spouw van het trasraam. De strolemen wand wordt boven op het strasraam gezet. De spouw in het trasraam blijft leeg i.v.m. een goede waterhuishouding. Op deze dia is ook goed te zien hoe de wand die gevuld gaat worden met stroleem eruit ziet.
	Afbeelding 10 - Vullen van de aangebrachte bekisting met stroleem en aanstampen met houten stamper. Er wordt een bekisting aangebracht en deze wordt steeds gevuld met een laag stroleem (20 cm per keer) die flink wordt aangestampt met behulp van houten stampers.
	Afbeelding 11 - Wanden uit de grond stampen. Op deze wijze worden hele wanden uit de grond gestampt.
	Afbeelding 12 - Wand na gedeeltelijke verwijdering bekistingsplanken. De bekisting kan onmiddellijk worden verwijderd zodat het drogen kan beginnen.
	Afbeelding 13 - Aanbrengen verloren bekisting voor stroleem vloerisolatie. Tussen de vloerbalken wordt masoniet aangebracht. Hierop komt de stroleem vloerisolatie te liggen.
	Afbeelding 14 - Aanvoeren lichte stroleem en verdelen van stroleem tussen de balken. De stroleem die in de vloer is gebruikt is lichter. Het bevat minder leem. Dat kan omdat het geen constructieve functie heeft. De leem heeft slechts als doel inzakken van het stro te voorkomen en brandvast maken.
	Afbeelding 15 - Aanstampen stroleem. Ook de vloerstroleem moet worden aangestampt om inzakken in een later stadium te voorkomen.
	Afbeelding 16 - Vloerisolatie met mengsel van leem met geëxpandeerde kleikorrels. (Project Hooipolder in de wijk Maaspoort in Den Bosch.) Vloerisolatie in een ander project in Den Bosch. Hier is geen stroleem isolatie gebruikt maar een mengsel van leem en geëxpandeerde kleikorrels.
	Afbeelding 17 - Stukje vlechtwerk met wilgentenen voor vakwerktechniek. Tijdens de cursus is ook een stukje vakwerk gemaakt. Een houten vak wordt dichtgevlochten met wilgentenen.
	Afbeelding 18 - Dichtstoppen van vlechtwerk met zand/leem/gehakseld stro-mengsel. Daarna wordt het dichtgesmeerd met zandige leem. Het aandeel zand is meer dan 80 %, dit om krimpscheuren te voorkomen.
	Afbeelding 19 - Gladstrijken van de leem in het vakwerk. Na het vullen wordt het vlak gladgesmeerd.
	Afbeelding 20 - Stukje vakwerk. Zie hier het voorlopige resultaat.
	Afbeelding 21 - Overzicht oostwand buiten. De wanden zijn opgetrokken - het pleisteren kan beginnen. De stroleemwanden zijn klaar. Het pleisteren kan beginnen.
	Afbeelding 22 - Overzicht binnenwanden en vloer. Ook binnen is de stroleem grotendeels klaar. Alleen een deel van de vloer ligt nog open.
	Afbeelding 23 - Detail bij raam waar het metselwerk tot aan het raam wordt opgetrokken. Onder de ramen is de stroleem minder dik aangebracht omdat hier metselwerk opgetrokken gaat worden.
	Afbeelding 24 - Metselwerk en raamdorpels aangebracht. Het metselwerk en de raamdorpelstenen zijn inmiddels aangebracht. Op deze manier wordt voorkomen dat water (regen of condens) vanaf het raam op de lemen muur kan lopen.
	Afbeelding 25 - Hetzelfde principe bij het WC-raampje. Ook bij het WC-raampje is voor een detaillering gekozen die er voor zorgt dat er geen regenwater in de lemen muur kan lopen.
	Afbeelding 26 - Houten balken worden voorzien van jutte om trekspanning op te vangen en een goede hechting van de leempleister te garanderen. Vóórdat met pleisteren kan worden begonnen moet eerst al het houtwerk met jutte worden overspannen. Dit om trekspanningen/scheuren te voorkomen en een betere hechting van leem op hout te garanderen.
	Afbeelding 27 - Ook buiten wordt hout bedekt met jutte - eerst vastnieten, daarna aansmeren van de jutte met leempap. De stroken jutte worden eerst vastgeniet en daarna vastgesmeerd met een dun leempapje.
	Afbeelding 28 - Pleisteren met leemstuc. De afwerklaag bestaat uit meerdere lagen. De eerste laag is de zogenaamde leemstuc bestaande uit o.a. mergel, leem, löss, gehakseld gerstestro, plus 80 procent zand.
	Afbeelding 29 - Binnen pleisteren met leemstuc.
	Afbeelding 30 - Afrijen van leemstuc binnenwanden. Met een lange lat worden de zojuist gepleisterde wanden rechtgetrokken.
	Afbeelding 31 - Binnenwand van vurenhouten raamwerk + riet + leemstuc. De (enige) binnenwand bestaat uit vurenhouten regelwerk. Daarop zit een rietmat vastgeniet en daarop wordt de leemstuc aangebracht.
	Afbeelding 32 - Hoekafwerking binnen 1 - de hoeken rond de ramen vragen extra veel aandacht.
	Afbeelding 33 - Hoekafwerking binnen 2 - bedekken met riet - riet zit vastgeniet. Omdat leem niet goed houdt op hout wordt op het hout eerst rietmat vastgeniet.
	Afbeelding 34 - Hoekafwerking binnen 3 - aanbrengen hoeklijn met gips. Vervolgens wordt met gips een hoeklijn gesteld.
	Afbeelding 35 - Hoekafwerking binnen 4 - pleisteren met leemstuc. De hoek wordt gepleisterd met leemstuc.
	Afbeelding 36 - Hoekafwerking binnen 5 - jutte aanbrengen met kleipapje. Vervolgens wordt over de bijna niet meer zichtbare hoeklijn stoot~ bescherming aangebracht door middel van het aanbrengen van een strook jutte die wordt vastgeplakt met een kleipapje. De hoek is klaar om te worden afgewerkt met de toplaag.
	Afbeelding 37 - Aanbrengen toplaag - een toplaag van 3 mm dik wordt aangebracht. Deze bestaat uit een mengsel van pottenbakkerklei + Sienna zand.
	Afbeelding 38 - Projecthuis.
	Afbeelding 39 - Afwerkingslagen buiten - stroleem - leemstuc - kalkmortel. De afwerking buiten bestaat uit meerdere lagen omdat hier waterdicht en damp-open moet worden afgewerkt. Stroleem met daar over heen leemstuc. Vervolgens kalkmortel. Door de kalkmortel is tras gemengd. Tras is gemalen tufsteen (een soort natuurcement). De toplaag is op deze dia niet te zien.
	Afbeelding 40 - Leemstuc gepleisterd met kalkmortel.
	Afbeelding 41 - Detail bij de ramen. Kalkmortel is op deze plekken vermengd met cement voor het verkrijgen van extra stevige hoeken.
	Afbeelding 42 - Aanbrengen toplaag buiten. Deze toplaag bestaat uit kalkmortel + tras + cement.
	Afbeelding 43 - Vorstschade. Door te laat in het seisoen nog af te werken (november) is vorstschade ontstaan.
	Afbeelding 44 - Leem is brandvrij.
	Afbeelding 45 - Proefstation Gernot Minke Duitsland (bij Hannover). Onder andere techniek met leembroden en leemstrengen.
	Afbeelding 46 - Leemstenen techniek. De leemstenen kunnen met leem worden gemetseld of na een korte inweektijd direct aan elkaar worden geplakt.
	Afbeelding 47 - Vakwerk in Oostenrijk.
	Afbeelding 48 - Traditioneel stampleemdorp in Frankrijk.
	Afbeelding 49 - Moderne stampleemarchitectuur in Frankrijk.
	Afbeelding 50 - Traditionele stampleem-boerderij in Frankrijk.